حضور زنان در حوزهٔ برنامه‌نویسی همیشه با پرسش‌ها و آمارهای متنوعی همراه بوده است. بعضی گزارش‌ها نشان می‌دهند که تعداد زنان برنامه‌نویس رو به افزایش است، اما در عین حال، اکثر داده‌ها از تفاوت چشمگیر بین تعداد زنان و مردان در این حرفه خبر می‌دهند. نبود یک سیستم جامع برای جمع‌آوری اطلاعات دقیق هم کار را برای درک درست این موضوع سخت‌تر کرده است.
اما اصلا چرا این مسئله اهمیت دارد؟ در واقع این موضوع، چیزی فراتر از داده‌ها و ارقام‌هاست. شناخت علت شکاف موجود و موانع پیش روی زنان و ریشه‌های نابرابری در این حوزه می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند؛ از آموزش برنامه‌نویسی گرفته تا محیط کار و فرهنگ‌سازی.
همین موضوع باعث شد تا کوئرا در نظرسنجی جامعه برنامه‌نویسان ایران که در سال گذشته (۱۴۰۳) برگذار شد، به بررسی آمار توزیع جنسیتی برنامه نویسان بپردازد.
نابرابری جنسیتی در جامعه برنامه‌نویسان: نگاهی به آمار استک اورفلو ۲۰۲۲
نظرسنجی سالانه استک اورفلو در سال ۲۰۲۲ با مشارکت بیش از ۷۰ هزار توسعه‌دهنده و فعال حوزه برنامه‌نویسی از سراسر جهان برگزار شد. این پژوهش معتبر، علاوه بر بررسی موضوعات تخصصی مانند زبان‌های برنامه‌نویسی پرطرفدار، میزان دستمزد و تجربه کاری، داده‌های جمعیت‌شناختی مهمی را نیز ارائه می‌دهد. در بخش جنسیت، نتایج نشان‌دهنده شکاف قابل‌توجهی است: حدود ۹۲ درصد از شرکت‌کنندگان مرد، ۵ درصد زن و کمتر از ۳ درصد شامل افراد با هویت‌های دیگر یا کسانی بودند که ترجیح دادند جنسیت خود را اعلام نکنند.
این آمار نشان می‌دهد که در میان پاسخ‌دهندگان استک اورفلو، تعداد مردان همچنان به‌مراتب بیشتر است. البته باید در نظر داشت که شیوهٔ گردآوری اطلاعات و همچنین نحوهٔ انتخاب شرکت‌کنندگان—از جمله دسترسی افراد به بسترهای آنلاین مرتبط با استک اورفلو—در شکل‌گیری این ترکیب جمعیتی تأثیرگذار است. بااین‌حال، نظرسنجی استک اورفلو به‌دلیل گسترهٔ جغرافیایی و جامعهٔ بزرگ هدف، به‌طور گسترده در میان متخصصان حوزهٔ فناوری مرجعیت دارد و توانسته تصویری نسبتاً جامع از ترکیب جمعیتی برنامه‌نویسان ارائه دهد.
وضعیت امیدوارکننده حضور بانوان در دنیای تکنولوژی در نظرسنجی ۱۴۰۳ کوئرا
کوئرا، با ۹ سال تجربه در تعامل با جامعهٔ برنامه‌نویسی ایران، بزرگ‌ترین نظرسنجی سالانهٔ برنامه‌نویسان کشور را برگزار کرد تا تصویری شفاف از وضعیت این صنعت ارائه دهد. در این نظرسنجی، ۵۰۸۰ نفر شرکت کردند که ۴۲۶۳ نفر (حدود ۸۳٪) مرد و ۸۱۷ نفر (حدود ۱۶٪) زن بودند. این تفاوت قابل‌توجه در تعداد شرکت‌کنندگان زن و مرد، نشان‌دهندهٔ شکافی جنسیتی در این حوزه است. بااین‌حال، حضور ۱۶٪ زنان در این نظرسنجی، نشانه‌ای امیدوارکننده از مشارکت فعال آنان در جامعهٔ برنامه‌نویسی، علی‌رغم چالش‌های موجود در فضاهای فنی و تخصصی، به شمار می‌رود.
این آمار می‌تواند انگیزه‌ای برای تقویت بسترهای حمایتی و رفع موانع مشارکت زنان باشد تا در آینده شاهد ترکیبی متعادل‌تر در چنین رویدادهایی باشیم. ایجاد فرصت‌های برابر، فرهنگ‌سازی برای پذیرش تنوع و تشویق حضور گسترده‌تر همهٔ اقشار، می‌تواند به پویاتر شدن جامعهٔ برنامه‌نویسی ایران کمک کند و این صنعت را به سمت فراگیری بیشتر سوق دهد.
چالش‌های احتمالی پیش روی زنان برنامه‌نویس
احتمالا عوامل مختلفی بر این شکاف جنسیتی که شاهدش هستیم تاثیر دارند که در این‌جا به چند مورد از محتمل‌ترین موارد اشاره می‌کنیم:
تبعیض جنسیتی
علی‌رغم تلاش‌ها برای ترغیب تنوع و شایسته‌سالاری، صنعت فناوری اطلاعات همچنان با پیش‌داوری‌های جنسیتی در فرآیندهای جذب و ارزیابی عملکرد مواجه است؛ شرایطی که می‌تواند فرصت‌های شغلی را برای زنان محدودتر سازد.
کمبود الگوهای موفق
وقتی زنان حضور کمتری در رده‌های فنی و مدیریتی دارند، نبود الگوهای موفق و کمبود شبکه‌های حمایتی به احساس انزوا و کاهش انگیزه منجر می‌شود. در نتیجه، برخی زنان برای ورود یا ادامهٔ مسیر شغلی در حوزۀ برنامه‌نویسی مردد می‌مانند.
توازن کار و زندگی
ساعات کاری طولانی، پروژه‌های فشرده و فضای رقابتی شدید، اغلب دست‌یابی به تعادل میان زندگی شخصی و شغلی را دشوار می‌کند. این مسئله به‌ویژه برای زنانی که مسئولیت‌های خانوادگی را نیز برعهده دارند، چالش‌برانگیزتر است.
سندروم ایمپاستر (Imposter Syndrome)
احساس کفایت نداشتن و تردید در توانایی‌ها، حتی با وجود شواهد کافی مبنی بر شایستگی، یکی از موانع رایج میان زنان برنامه‌نویس است. این معضل روان‌شناختی می‌تواند اعتمادبه‌نفس را تضعیف کرده و رشد حرفه‌ای آن‌ها را کندتر سازد.
هرچند این چالش‌ها در آمار و مستندات گوناگون نیز منعکس شده‌اند، پرداختن به آن‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر، فراهم آوردن زیرساخت‌های حمایتی و فرهنگ‌سازی عمیق در فضای کاری است تا بتوان مسیری هموارتر برای رشد و موفقیت زنان در عرصهٔ برنامه‌نویسی ترسیم کرد.
ترکیب جنسیتی در برنامه‌نویسی: تفاوت در سطوح آغازین و حرفه‌ای
ترکیب جنسیتی در برنامه‌نویسی تصویری دوگانه ارائه می‌دهد. از یک سو، بانوان در میان تازه‌کاران حضوری قابل‌توجه دارند و این امر نویددهندهٔ افزایش تعادل جنسیتی در آینده است. در مقابل، در سطح برنامه‌نویسان حرفه‌ای هنوز هم مردان اکثریت را تشکیل می‌دهند و از این نظر تفاوت مشهودی باقی مانده است. برای پر کردن این فاصله، ایجاد حمایت‌های آموزشی، محیط‌های کاری مناسب و فرصت‌های برابر می‌تواند سهم چشمگیری در شکل‌گیری یک فضای فراگیر و متعادل‌تر داشته باشد.
جمع‌بندی
در نگاهی کلی، آنچه در آمار و گزارش‌های داخلی و خارجی منعکس می‌شود، نشان‌دهندهٔ یک چشم‌انداز در حال تغییر است؛ جایی که هرچه فرصت‌های آموزشی و حمایت‌های حرفه‌ای فراگیرتر باشد، احتمال مشارکت بیشتر زنان در برنامه‌نویسی نیز افزایش می‌یابد. به‌این‌ترتیب، می‌توان انتظار داشت که صنعت فناوری در سال‌های پیش رو، ترکیب جمعی
